توضیحات قسمت گام های دیاتونیک

1. گام های ماژور (Major Scale)

گام های ماژور دیاتونیک از 5 پرده و 2 نیم تشکیل شده اند که نیم پرده ها بین درجات (III-IV) و (VII-VIII) قرار دارند. اولین گام ماژور ،گام C ماژور است که به صورت طبیعی الگویی مطابق بر گام ماژور دارد و نیازی به استفاده از علائم تغییر دهنده ندارد.

در عکس زیر فواصل تشکیل دهنده گام ماژور را مشاهده می کنید و همانطور که مشاهده می کنید گام ماژور صرفا از فواصل بزرگ (Major) و درست (Perfect) ساخته شده است و به همین دلیل است که به آن گام ماژور (بزرگ) می گویند.

برای ساختن سایرگام های ماژور از 2 روش می توان استفاده کرد ،روش اول استفاده از علامت دیز (Sharp) است که در این روش نت درجه پنجم گام قبل به عنوان نت پایه گام جدید در نظر گرفته می شود و سپس درجه هفتم آن دیز می شود. توجه داشته باشید که علامت های دیز باید بعد از کلید و قبل از کسر میزان، روی خطوط حامل قرار داشته باشند ،دقیقا مانند مثال زیر. این نوع علامت را علامت سرکلید (Key Signature) گویند و مشخه گام است. برای مثال گام G ماژور همیشه با علامت سرکلید #F مشخص می شود.

اسم هر گام را نت درجه اول (Tonic) تعیین می کند.

در روش دوم برای ساخت گام ماژور از علامت بمل استفاده می کنیم. در این روش نت درجه چهارم گام قبل را ،به عنوان نت درجه اول گام جدید در نظر می گیریم و سپس درجه چهارم را بمل می کنیم.

دایره گام های ماژور:

2. گام های مینور طبیعی (Natural minor scale)

گام های مینور طبیعی عضو خانواده گا م های دیاتونیک یا هفت نتی هستند. این گام ها نیز مانند گام های ماژور دارای 5 تمام پرده و 2 نیم پرده هستند با این تفاوت که نیم پرده ها بین درجات (II-III) و (V-VI) قرار دارند، اولین گام مینور ،گام (َA minor) است که به صورت طبیعی از این الگو طبعیت می کند.

همانطور که در مثال زیر مشاهده می کنید ،گام A minor دقیقا مانند گام C Major است با این تفاوت که از نت A شروع شده است. گام A minor در علامت سرکلید نیز مشابه گام C Major است و تنها تفاوت آن با گام C Major تفاوت در نت های تنال و مدال است.

به گام های مینور و ماژوری که علامت سرکلید یکسان دارند گام های هم خانواده (Relative Scales) می گویند.

در عکس زیر فواصل تشکیل دهنده گام مینور را مشاهده می کنید و همانطور که مشاهده می کنید گام مینور از یک فاصله بزرگ (Major) ،سه فاصله کوچک (minor) و سه فاصله درست (Perfect) ساخته شده است و به همین دلیل است که به آن گام مینور(کوچک) می گویند.

برای ساختن سایرگام های مینوراز 2 روش می توان استفاده کرد ،روش اول استفاده از علامت دیز (Sharp) است که در این روش نت درجه پنجم گام قبل به عنوان نت پایه گام جدید در نظر گرفته می شود و سپس درجه دوم آن دیز می شود. توجه داشته باشید که علامت های دیز باید بعد از کلید و قبل از کسر میزان، روی خطوط حامل قرار داشته باشند ،دقیقا مانند مثال زیر. این نوع علامت را علامت سرکلید (Key Signature) گویند و مشخه گام است. برای مثال گام E مینور همیشه با علامت سرکلید #F مشخص می شود.

در روش دوم برای ساخت گام مینور طبیعی از علامت بمل استفاده می کنیم. در این روش نت درجه چهارم گام قبل را ،به عنوان نت درجه اول گام جدید در نظر می گیریم و سپس درجه ششم را بمل می کنیم.

گام های هم خانواده (Relative key) :

در موسیقی به گام های ماژور و مینوری که علامت سرکلید یکسان داشته باشند گام های هم خانواده گویند. گام های هم خانواده دارای علامت سرکلید یکسان ولی نت تونیک متفاوت هستند. برای مثال گام هم خانواده گام دو ماژور ،گام لا مینور است و یا گام هم خانواده سل ماژور ،گام می مینور است.

در حقیقت گام های هم خانواده دقیقا مثل هم هستند و فقط وظیفه نت های آنها متفاوت است،برای مثال 2 گام دو ماژور و لا مینور دقیقا از نت های مشابهی ساخته شده اند و تنها تفاوت آنها در تاکید آهنگ ساز بر روی نتهای تنال و مدال است ،مثلا در گام لا مینور ،آهنگ ساز بیشتر بر روی نتهای A – D – E تاکید می کند ولی در گام دو ماژور آهنگ ساز بیشتر بر روی نت های C -F – G تاکید دارد.

3. گام های مینور هارمونیک (Harmonic minor scales)

گام مینور هارمونیک در حقیقت همان گام مینور طبیعی است که درجه هفتم آن نیم پرده بالا برده شده است. این گام شامل 3 تمام پرده ،3 نیم پرده و 1 یک و نیم پرده است که در مثال زیر می توانید مشاهده فرمایید.

درجه هفتم گام مینور هارمونیک بدلیل بوجود آوردن فاصله نیم پرده ای بین درجات هفتم و هشتم ،نیم پرده بالا برده شده است. بوجود آمدن این فاصله نیم پرده ای باعث حساس شدن نت هفتم می شود و زمینه را برای فرود بر روی نت تونیک فراهم می کند ولی این کار باعث بوجود آمدن یک فاصله دوم افزوده بین درجات ششم و هفتم نیز می شود که این فاصله دوم افزوده باعث بوجود آمدن فضایی عربی می شود. توجه داشته باشید که در موسیقی کلاسیک غرب  از این گام طوری استفاده می شود که نت درجه ششم و هفتم بصورت متوالی اجرا نشوند چراکه در این صورت فضای قطعه عربی خواهد شد.

توجه داشته باشید برای بالا بردن درجه هفتم در گام مینور هارمونیک صرفا از علامات عرضی استفاده می شود و هیچ گاه در سرکلید نت هفتم را تغییر نمی دهند.

4. گام مینور ملودیک (Melodic minor scales)

هرگاه درجه ششم و هفتم گام مینور طبیعی نیم پرده بالا برده شوند ،گام مینور ملودیک پدید می آید. توجه داشته باشید که نت های درجه ششم و هفتم فقط در حالت بالارونده گام نیم پرده زیر می شوند و در حالت پایین رونده به حالت اولیه یا همان گام مینور طبیعی اجرا می شوند.

گام مینور ملودیک در حقیقت بعد از آن بوجود آمد که در گام مینور هارمونیک بین درجات ششم و هفتم یک فاصله دوم افزوده بوجود آمد و همان طور که قبلا گفتیم وجود یک فاصله دوم افزوده در گام مینور هارمونیک باعث پدید آمدن فضایی عربی شد لذا آهنگ سازان کلاسیک غرب برای از بین بردن این فضا درجه ششم گام مینور هارمونیک را نیم پرده زیرتر کردند.

امیدوارم از مطالب لذت برده باشید 

مطالب کاملتر و دقیق در دوره کلاسیک گفته شده است .